Павлодарлық ғалымдардың әзірлемелері 300 миллион долларға дейін экономикалық жағынан тиімді болмақ.

Қазіргі әлемдегі көптеген техногендік апаттарға электр станцияларының ашық тарату құрылғыларының (АШҚ) тізбек элементтерінің істен шығуы себеп болуда.
2003 жылы АҚШ пен Канаданың электр желілерінде, 2005 жылы Еуропаның бірқатар елдерінде, 2017 жылы Ресейдің Шығыс ЕЭС біріккен энергетикалық жүйесінде электрмен жабдықтаудың үзілуіне байланысты ауқымды оқиғалар орын алды.
Сонымен қатар, тұтынушыларға электр энергиясының жеткіліксіздігі кейде шамадан тыс болып жатты. Мысалы, жоғарыда аталған 2003 жылғы апатта 62 ГВт-қа дейін. Ашық тарату құрылғыларының тізбектерінің сенімділігін арттыру электр энергиясының жеткіліксіздігін айтарлықтай азайтатыны анық. Өйткені, 300-800 МВт бір блоктың жұмыс істеп тұруының өзі энергияны үнемдеуге қосылған қомақты үлес болмақ.
Энергияны үнемдеу және электр станцияларының сенімділігін арттыру тақырыбы Қазақстан үшін де өзекті мәселенің бірі.
Қазіргі уақытта бүкіл әлемде ашық тарату құрылғыларының тізбектерінің сенімділігін арттырудың негізгі бағыты майлы және ауалы ажыратқыштарды электрлі-газды ажыратқыштармен ауыстыру сенімдірек. Дегенмен, кейбір жағдайларда бұл да жеткіліксіз болуы мүмкін. Мысалы, 2018 жылы АҚШ-та бір мезгілде бірнеше ажыратқыштардың істен шығуына байланысты 1,2 ГВт атом электр станциясы толық істен шығып қалған.

Торайғыров университетінің зерттеушілері электр станцияларына ашық тарату құрылғыларының жаңа схемаларын әзірлеу арқылы энергияны үнемдеуге қол жеткізуге болатынына сенімді.

Негізгі идея ашық тарату құрылғыларының тізбегіне қосымша ажыратқыштарды енгізу болып табылады. Бұл зақымдалған элементті одан ажырату сенімділігін айтарлықтай арттырады және апаттың одан әрі дамуына жол бермейді. Жаңа схемаларды қолданудың орындылығын бағалау үшін жеткілікті қарапайым және жақсы тексерілген кестелік-логикалық әдіс қолданылады.
2021 жылы жобаны іске асыру барысында алға қойылған міндеттер шеңберінде келесі нәтижелерге қол жетті:
1) Электр станцияларының ашық тарату құрылғыларының схемаларын құру теориясы әзірленді, атап айтқанда: а) тізбектердің сенімділігін бағалаудың кестелік-логикалық әдісі жетілдірілді; б) оның негізінде электр станцияларының сыртқы тарату құрылғыларының сұлбаларының сенімділігін бағалаудың алгоритмі мен бағдарламалық құралы әзірленді.
2) Екі жаңа блоктық типтегі ашық тарату құрылғыларының сұлбасы әзірленді (бір генератор-трансформатор блогымен және бір желімен; екі генератор-трансформатор блогымен және екі желімен).
3) Бір көпбұрышты сыртқы тарату құрылғыларының төрт жаңа сұлбасы әзірленді («төртбұрышты», «алтыбұрышты», «сегізбұрышты», «тоғызбұрышты»).
4) Күнтізбелік жоспарға сәйкес Қазақстан бойынша жоба тақырыбы бойынша өнертабысқа төрт өтінім (тіркеу нөмірлері 2021/0626.1, 2021/0627.1, 2021/0629.1 және 2021/0630.1) және екеуі – Еуразиялық патент ведомствосына берілді. (тіркеу нөмірлері 2021/056 және 2021/057).
Сонымен қатар, жоба тақырыбы бойынша жүргізілген зерттеулердің нәтижелері бойынша өнертабысқа екі өтінім (тіркеу нөмірлері 2021/0689,1 және 2021/0690,1) және Ресей Федерациясына екі өтінім (тіркеу нөмірлері 202119142 және 202119317) берілген.

AP09058249 жобасы «Электр станцияларының ашық тарату құрылғыларының жаңа схемаларын әзірлеу арқылы энергияны үнемдеу».
Орындалу мерзімі – 24.02.2021-31.12.2023 ж.

Жобаның ғылыми жетекшісі Барукин Александр, PhD докторы, Торайғыров университеті КЕАҚ «Электроэнергетика» кафедрасының доценті (доценті)

Материал https://tou.edu.kz деректері бойынша дайындалды.