Сурет: https://spacegid.com/kvark-glyuonnaya-plazma.html

Еуропалық ядролық зерттеулер орталығындағы (CERN, Женева, Швейцария) Үлкен адрон коллайдерінде LHC (LargeHadronCollider) және Брукхавен ұлттық зертханасындағы (BNL, Нью-Йорк, АҚШ) RHIC коллайдерінде (RelativisticHeavyIonCollider) жаңа эксперименттік нәтижелер алынды. Жақында әзірленген теориялық құралдар жоғары энергиялардағы ядролардың өзара әрекеттесу процестерінде ұжымдық динамиканың құбылыстары байқалатынын, әдетте кварк-глюон плазмасының (КГП) түзілуімен байланысты екенін көрсетеді.

Кварк бос күйде байқалмайтын (тұйықталу құбылысы) стандартты үлгідегі іргелі бөлшек болып табылады. Кварктардың болуы туралы гипотеза негізінде күшті әрекеттесу өрісінің кванттық теориясы – кванттық хромодинамика (КХД) жасалады. Кварк гипотезасының көмегімен элементар бөлшектердің систематикасы жақсы сипатталған, көптеген экзотикалық адрондар және олардың резонанстары классификацияланған және көптеген физикалық әсерлер: адрондардың соқтығысу қимасы, екі адронның терең серпімді емес соқтығыстар кезінде адрон ағындарының пайда болуы және т.б. жақсы түсіндіріледі. Кварк-глюондық плазма күйінде кварктар квази-бос күйде болады.

Осы квази-еркін күйдегі ұжымдық ағындарды зерттеу осы іргелі бөлшектер туралы құнды ақпарат бере алады. Кварк-глюон плазмасының (КГП) түзілуін анықтаудың қиындығы негізінен КГП күшті әсерлесудің әдеттегі процестеріне байланысты үлкен фонда түзілетіндігіне байланысты. Тікелей эксперименттік ақпарат өте аз болатын бастапқы жағдай әдетте екінші реттік бөлшектер мен фрагменттердің таралуындағы елеулі ауытқуларға әкеледі. Жобада Херст әдісі бойынша көп бөлшектердің корреляциясын бірлесе зерттеу және екінші реттік бөлшектердің статистикалық емес кластерлерін іздеу тұрғысынан псевдорапидтік тербелістерді оқиға бойынша талдау жүргізілді.

Бұл талдауда тіркелген қайталама бөлшектердің барлық түрлері, соның ішінде өзара әрекеттесу аймағынан шығарылатын нөсерлік бөлшектері, сондай-ақ снаряд пен нысана ядроларының фрагменттері пайдаланылды. Мұндай зерттеулер динамикалық ауытқулары бар оқиғаларды соқтығыс геометриясынан туындаған ауытқулары бар оқиғалардан бөлу критерийлерін жасауға мүмкіндік берді.

Іске асыру мерзімі 12 айлық 2021-2023 жылдарға арналған гранттық қаржыландыру шеңберінде жүзеге асырылатын ЖТН AP09562078 жобасының мақсаты:
Релятивистикалық ядролардың өзара әрекеттесуіндегі екінші реттік бөлшектердің таралуының динамикалық және статистикалық ауытқулары бар оқиғаларды өзара әрекеттесудің бастапқы кезеңіндегі өзгерістердің кең ауқымында бөлу әдістемесін жасау.

Жобаның тақырыбы: ЖТН AP09562078 «Бастапқы кезеңнің ауытқуы және релятивистік ядро-ядролық әрекеттесуіндегі екінші реттік бөлшектердің ауытқуындағы корреляциялар».

Жоба жетекшісі Лебедев Игорь Александрович – физика-математика ғылымдарының докторы, Қ. Сәтпаев атындағы ҚазҰТУ Физикалық-техникалық институтының зертхана меңгерушісі.