Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық университетінің ғылыми қызметкерлері Батыс Қазақстанда орналасқан кен орнындағы кремнийлі опокалық жынысты өңдеу негізінде жылу оқшаулағыш кеуекті керамика өндірудің отандық технологияларын дамытуда.   

Батыс Қазақстан облысында геологиялық барлау жұмыстарының нәтижесінде Тасқала опока кен орны ашылды. Қабырғалық керамика өндірісіне және цемент өндірісіне белсенді қоспа ретінде опоканы пайдаланудың болашағы зор.  

Кремнийлі жыныстар тек құрылыс материалдарын өндіру үшін ғана емес, олардан адсорбенттер, газды ылғалдандырғыштар, дәрі-дәрмектерге толтырғыштар, пластмассалар, қағаз, резеңке жасауда және материалдарды сүзу үшін қолданылады. Кремнийлі жыныстарды кешенді пайдалану өндірістің өзіне, құрылыс, химия және тамақ өнеркәсібіне оң әсерін тигізеді. 

Опокалардың классификациясы олардың генетикалық, құрылымдық және петрографиялық сипаттамаларына және химиялық және минералогиялық құрамына негізделген. Қабырғалық керамика өндірісіндегі технологиялық ерекшеліктерді ескере отырып, құрылымы, материал құрамы, физикалық және керамикалық қасиеттері арасындағы байланысты көрсететін опокалардың классификациясы әлі жасалған жоқ. Қазіргі таңда кремнийлі жыныстар үшін арнайы керамикалық қасиеттерді бағалау әдістемесін әзірлеу қажеттілігі кезек күттірмейтін мәселе болып отыр.  

Қоршаған ортаны ұтымды басқару критерийі бойынша құрылыс индустриясын дамытудың заманауи тенденциялары қол жетімді шикізатпен құрылыс материалдарын өндіруді одан әрі қамтамасыз ету, еңбек шығындары мен энергетикалық ресурстарды азайту үшін ғылыми көзқарасты талап етеді. 

Ғалымдар ғылыми-тәжірибелік жұмыстарды жүргізу үшін зерттеу объектілері ретінде Батыс Қазақстан облысының Погодаев кен орнының саз балшықтарын, Тасқала кен орнының (БҚО) кремнийлі жынысын, Екібазту штатының күлін, Аудандық электр станциясын таңдады. 

1000 °C температурада термиялық өңдеуден өткен үлгілердің физикалық-механикалық қасиеттерінің өзгеруінің негізгі заңдылықтары шикізат құрамының келесі құрамдас бөліктердің ең жоғары концентрацияларымен шектелген құрамы негізінде белгіленді, масс.%: кремнийлі жыныс – опока 30-50, монтмориллонит сазы 30-40, Екібастұз ГРЭС-інің күлі 10-40. 

Физика-химиялық процестердің ерекшеліктерін, фазалық түзілуін және Тасқала кен орнының кремнийлі тау жынысы – опокаға негізделген сынық құрылымының қалыптасуын зерттеу кремнийлі жыныстардағы монтмориллонит сазының мөлшері – опоканың құрамы A12OZ мәні толық сипатталатынын растады. Опокалардағы сазды минералдардың мөлшері, күйдірілген өнімдердің қасиеттері мен күйдіру кезінде болатын өзгерістер арасында тығыз байланыс орнатылған. 

ГОСТ 530-2012 «Керамикалық кірпіш және тас» бұйымдары 125 және 150 маркаларына сәйкес келеді. Кремнийлі жыныстарды – опокаларды қолданатын керамикалық композициялардың әзірленген технологиясы мен композициясы кірпіштің орташа тығыздығын төмендетіп, беріктігін арттыратын болғандықтан енгізуге қабылданды. 

Осы зерттеулердің нәтижелері кремнийлі жыныс негізінде тиімді кеуекті жылу оқшаулағыш керамика, жоғары кеуектілігімен, жеңілдігімен, беріктігімен және жылу өткізгіштігінің төмендігімен сипатталатын опокалардың өндіру зауытын жобалауға және салу бойынша технологиялық регламентті әзірлеуге негіз болады.