Бекет Арапбайұлын білетіндер оның тамаша зерттеуші, ғылым жұмысында іскер ұйымдастырушы екенін жақсы білсе, өзіндік тұлғалық жағымен де бағаланатын жан деп таниды. Ол қашанда ғылымдағы ізденісін адалдықпен зерттеп, оның шынайы шындығына жүгінеді.
Ғалым осы қасиетімен дараланып, білімділігімен де ерекшеленеді. Осыдан болар, Бекет Арапбайұлы ғылымды шын сүйіп, 40 жылдай өмірін арнапты. Оның бұл қасиеті өзінің туып-өскен жері Оңтүстік Қазақстан облысы Қасқасу ауылының топырағынан сіңген десе артық емес. Ата-ананың тәрбиесі оның болашақ тағдырын адалдық пен шыншылдыққа бой түзеткендей. 1962 жылы мектепті жақсы бітірген баласына мектеп директоры болып істейтін әкесі «агрономның оқуына түс, кейін болашағы бар» деп шығарып салғаны есінде. Бірақ ол өз таңдауын жасайды. Алматының ауыл шаруашылығы институының механика факультетіне түсіп, оны өте жақсы бітіріп шығады. Жас маманның білімділігін ескерген оқу орны институттағы «Жылу техникасы» кафедрасында қалдырады. Ол кафедрада жұмыс істей жүріп, табиғаттың қарапайым заңылықтарына жете мән беріп, зейін қояды. Ғылыммен айналысуды жөн көріп, институттың ауылшаруашылық ғылыми-зерттеу институтының радиология зертханасын инженер болып орналасады. Талабын байқаған кафедрадағы белгілі радиобиолог-ғалым, зертхана меңгерушісі Борис Жуков оған аспирантураға түсіп, радиобиология саласына баруға кеңес береді. Білімдінің сөзін құп алған Бекет Арапбайұлы бірден мақұлдайды. Алайда диссертацияны қорғау алдында биологиядан жоғары біліммен аралас мамандық болу керектігін анықтайтын анықтама керек екенін ұғынады да, Бекет Кембаев ауыл шаруашылығы институтының агрономдық факультетіне сырттай оқуға түсіп, екі жыл оқиды. Оны өте жақсы бітірген жас маман агрономдық ғылымның құпиялық сырын терең меңгеруге бар күш-жігерін салады. Институттың ғылыми-зерттеу мекемесінің радиология бөлімінде кіші ғылыми қызметкер, кейін аға ғылыми қызметкер болып, ғылымдағы ізденісін бастап кетеді. Аз уақыт ішінде ол Мәскеуде биология ғылымдарының кандидаты дәрежесін алу үшін диссертация қорғайды. Өзінің мақсатына жетіп, ғалым атағын иеленген кейін, Бекет Кембаев ВАСХНИЛ-дің Шығыс бөлімшесінде, Қазақстан Республикасы мемлекеттік экономика комитетінің бөлім бастығы, Қазақстан Респуликасы Президенті және Министрлер кабинеті аппаратының ғылым бөлімі меңгерушісінің орынбасары, “Атакент” акционерлік қоғамының вице-президенті қызметін абыроймен атқарады. 1993-2007 жылдары Қазақ мемлекеттік ғылыми-техникалық ақпараттар ғылыми-зерттеу институтының директоры болып қызмет істейді. Ғылым мен басшылық мектебінен өткен Бекет Арапбайұлы өзінің жаңа жұмысында іскерлік басшылығымен көрінді. Мекемедегі жаңаша ұйымдастыру жұмысы ұжымға тың серпіліс әкеледі. Әсіресе, елімізде ғылымның зерттеу саласындағы күрделенген мәселелерін жинақтауда және оны жүйелеп, бір ізге салуда белсендік танытады.
Ол институттағы қызметін жаңа бастаған жылы КСРО тарап, үлкен орталыққа бағынған институттың жағдайы қиындайды. Кезінде Мәскеуге бағынған ұжым Қазақстанның ғылыми-техникалық әлеуеті туралы маңызды ақпарат беретін орталық болған болса, енді тәуелсіз еліміздің жаңа институты болып құрылады. Бұл істі өз қолына алған Бекет Арапбайұлы қысқа мерізімде өзінің ұйымдастырушылық қабілетін көрсетіп, Қазақстан Республикасының ғылыми-техникалық ақпарат ғылыми-зерттеулер орталығын құруға белсендік танытады, аз уақыт ішінде институтты қайта құрылымдаудың жұмыс жүйесі жаңаланып, кадр мәселесі де шешіледі. Қазақстан бірінші рет мемлекеттік ғылыми еңбектер қоры құрылып, докторлық пен кандидаттық диссертациялар жинақталса, ғылыми-техникалық бағдарламалар да қалыптастырады. Институтта қазақстандық ғалымдар мен білікті мамандардың ғылыми еңбектерін жинақтау, талдау, бір жүйеге келтіру ісі қолға алынып, ауқымды жұмыстар атқарылады. Оларға арналған төрт түрлі сериялық, рефераттық химия, қоршаған ортаны қорғау, ауыл шаруашылығы мен физика және кен байытуға арналған журналдар шығарып, еліміздегі ғылымды таныстыруда қажырлы еңбек етеді. Сонымен қатар «Наука и высшая школа Казахстана – Қазақстан ғылымы мен жоғары мектебі» атты газет шығарып, ғылым мен жоғары мектептің көкейкесті проблемалары мен жаңалықтарын насихаттауда елеулі жұмыстар атқарады.
Институттың жаңа технологиямен жабдықталуы арқасында еліміздегі ғылыми еңбектерден ақпарат алу, іздеу, сақтау жұмыстары да автоматтандырылып, бір ізгілікке салынуында басшының еңбегі зор еді. Сондай-ақ қазақстандық ғалымдардың әлемдік ғылыми-техникалық ақпараттардан хабар алу жұмыстары жолға қойылып, олармен байланыстар жасауы институт үшін ілгерлеу болды. Қазақстандағы ғылыми-техникалық ақпаратты танып-білуде көп жұмыстардың ойдағыдай орындалуы да Бекет Арапбайұлының еңбегі болса, ол республикаға ғана емес, шетелдерге де танытуда көп жұмыстар атқарады. Ұжым ТМД елдері ішінде алдыңғы қатарлы көшбастаушылардың бірі болып қана қоймай, тәжірибесін басқалармен де бөліседі. Ол Англияның Кембридждегі халықаралық библиография орталығында бағаланып, «ХХІ ғасырдағы ақпарат ғылымындағы жетістігі» медалімен де марапатталады. Сондай-ақ Бекет Арапбайұлы ТМД елдері арасындағы Қазақстан атынан мемлекеттік ғылыми-техникалық ақпарат кеңесінің өкілі болып та қызмет атқарды. 1997-1999 жылдары Бекет Арапбайұлы ТМД елдеріндегі ғылыми-техникалық ақпарат ғылыми-зерттеу орталығының төрағасы болып жұмыс істесе, онда өзінің тамаша ұйымдастырушы, іскер басшы екенін көрсетіп, ТМД елдері арасында ғылыми-техникалық ақпараттарды еркін түрде алмастыру жұмыстарын келісімдер арқылы жүргізеді. Қазақстанда ғылымдағы ақпарат кеңестігін дамытуға мүмкіндіктер туды. Институтта ғылыми-техникалық ақпараттың іргетасын қалаған ғалым бұл саланы терең меңгерумен қатар, заман талабына сай жұмыстарды үнемі жаңартып отыруды да ұмытпайды. 2003 жылы Бекет Арапбайұлы Қазақстандағы ғылыми-техникалық ақпарат әлеміндегі дамуы мен болашағы туралы шыққан монографиясы еліміздің ғалымдары арасында үлкен қызығушылық тудырды. Еңбек, сондай-ақ ТМД елдері арасында да жоғары бағаға ие болды. Кітап елдегі ғылыми ақпараттың кешенді жағдайын зерттей отырып, әлемдік ақпаратқа қалай қол жеткізуге болатынын және оның жолдарын көрсетеді.
Ұлттық ғылыми-техникалық ақпараттар теориясын зерттеуде Бекет Арапбайұлы бір кісідей еңбек етіп қана қоймай, оған негіз салып, іргетасын қалады десек артық болмас. Соның нәтижесінде ол осы салада Мәскеуде Бүкілресейлік ғылыми-техникалық ақпарат институтында докторлық диссертациясын сәтті қорғады. Диссертацияға атақты ғалымдар Р.С. Гиляревский, И.Л.Петров, В.А.Цветкова (Ресей), С. Д.Масаидова (Тәжікстан), А.П.Гончаренко (Украина) және О.Б.Шатберашвили (Грузия) жоғары бағасын беріп, оның жаңашылдығын мойындады. Бекет Кембаевтың бұл еңбегі біздің еліміздегі Ұлттық ғылыми-техникалық ақпарат орталығының тұңғыш докторлық диссертациясы саналып, тарихқа енді десек те артық емес.
Бекет Арапбайұлы институты басқарған 13 жылда 169 ғылыми еңбек жазып, 12 кітаптың авторы атанған. Оның Қазақстан ғылымына арналған екі бірдей монографиясы үш рет қайта басылып шықса, еліміздің ғылымы мен жоғары мектептеріне арналған «Ғылым жаңалықтары» және «Қазақстанның ғылымы мен жоғары мектебі» атты газет республикамыздағы ең бір сүйікті басылымдары болып оқырманын да тапқан еді. Ғалым өзі басқарған мекемеден кейін ғылымдағы жұмысын жалғастырып, еліміздің ғылымына зор үлесін қосып келеді. Ол – ғылымдағы еңбегі үшін екі мәрте медальмен марапатталып, ТМД елдерінің құрметті грамоталарына ие болған ғалым. Еңбек жолын қарапайым инженерден бастаған Бекет Арапбайұлы бұл күнде 70-тің төріне шықты. Ол – биология ғылымдарының кандидаты, техника ғылымдарының докторы, Халықаралық ақпараттану академиясының академигі, Қазақстан Республикасы Инженерлік академиясының корреспондент-мүшесі.
Жомарт Қарабаев, Ұлттық ғылыми-техникалық ақпарат орталығының бас ғылыми қызметкері, ауылшаруашылық ғылымдарының докторы, профессор
Дереккөзі: aikyn.kz