Қазақстан ғылымы

Өрмекшілер алма бағын сақтауға көмектесе ала ма?

22.09.2023

765



Ж. Жиембаев атындағы Қазақ өсімдіктерді қорғау және карантин ғылыми-зерттеу институтының ғалымдары Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы алма бақтарында өрмекшітәрізділердің қазіргі түрлік құрамын зерттеп, олардың алма ағашының зиянкестеріне қарсы химиялық өңдеуге тәуелділігін зерттеп, зиянды қабыршаққанаттылардың энтомофагы ретіндегі рөлін анықтауда. 

Өрмекшітәрізділер класына жататын шөпқоректі кенелерден басқа жәндіктердің басым бөлігі жыртқыштар болып есептеледі. Сонымен қатар, арасында өсімдікпен қоректенетін кейбір секіргіш өрмекшілер де аса қауіпті емес. Омыртқасыз жануарлардың бұл тобы ауыл шаруашылығы мен орман шаруашылығының әртүрлі зиянкестерімен күресуге септеседі. Сонымен бірге олар жердегі ғана емес, өсімдіктердің әртүрлі қабаттарындағы зиянкестерді де жояды. Өрмекшілер сонымен қатар, қансорғыш жәндіктермен, соның ішінде инфекция тасымалдаушылармен және тұрмыстық зиянкестер – шыбындармен, тарақандармен қоректенеді. 

Сонымен бірге өсімдіктердің тозаңдануына қатысатын пайдалы жәндіктер, энтомофагтар – инелік, ала қанат көбелектер, ихневмон шыбындары, шаншарлар, аралар, құмырсқалар және т.б. да осы жыртқыштардың құрбанына айналады. 

Осы себепті ғалымдар әртүрлі агро және қалалық экожүйе арахнофаунасын зерттеу арқылы олардың биоәртүрлілігін анықтайды. Қоршаған ортаның жағдайын зерттеуде, мысалы, биоценозға және оның жеке компоненттеріне пестицидтердің токсикалық әсерін бағалау үшін өрмекшілерді үлгі ретінде де пайдалануға болады.

Алма бақтары – жеткілікті тұрақтылығы жоқ жасанды биоценоз. Оны қалыпты күйде ұстау үшін құрамдас бөліктерінің арасында зиянды организмдердің, оның ішінде маңызды орынды алатын өрмекшілердің, табиғи реттегіштерінің барлық топтары болуы керек. 

Жалпы алғанда, Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы алма бақтарында зерттеушілер 4 отряд пен 19 тұқымдасқа жататын өрмекшітәрізділердің 81 түрі мен 59 тұқымдасын атап өтті. Өрмекшілер (Aranei) – 16 тобы, 54 тұқымдастар және 73 түрлер, қалған отрядтарға бір тобы және 1-2 тұқымдастар мен түрлері жатады. 

Ғалымдар өрмекшітәрізділердің химиялық пестицидтермен өңделген алма бақтарында өңделмеген бау-бақшаларға қарағанда әлдеқайда азайып кеткенін алға тартады.   


Өрмекшітәрізділер көптеген зиянды жәндіктерді жоюда өте тиімді болғандықтан, осы бағытта қосымша зерттеулер қажет. Химиялық пестицидтермен үнемі емдеу зиянкестерге ғана емес, сонымен қатар пайдалы фаунаның өкілдеріне де зиян. Химиялық жолмен өңдеудің адам денсаулығына, жануарларға да кері әсер ететіні белгілі. 
Сондықтан, алма бақтарында биологиялық әртүрлілікті, адам денсаулығы мен жалпы экологиялық қауіпсіздікті сақтау үшін де зиянкестердің санын биологиялық бақылау әдістерін әзірлеу және қолдану қажет.

Отандық ғалымдар жүргізіп жатқан зерттеу ғылыми жобаның бір бөлігі ретінде жүзеге асырылды. Оның негізгі мақсаты Шығыс Қазақстанның оңтүстік-батыс жағдайында алма ағаштарының жеміс көбелегі (Laspeyresia pomonella L.) және басқа да қабыршаққанаттылар зиянкестеріне қарсы биологиялық қорғау жүйесін әзірлеу және енгізу болды.

Жобаны жүзеге асыру барысында Қазақстанның оңтүстік-шығыс бау-бақшаларында және Сиверс алма ағашының таулы ормандарынан мамандандырылған энтомофагтардың (паразиттер, жыртқыштар) жергілікті популяцияларына іздестіру жұмыстары жүргізілді. Іздеу барысында анықталған фитофагтардың түрлік құрамы 227 түрімен ұсынылған, оның 54-і қабыршаққанаттылар зиянкестері. Алма бақтары мен жабайы жеміс ормандарында анықталған энтомофагтардың жергілікті популяцияларының түрлік құрамына 247 түр кіреді, оның 33-і қабыршаққанаттылардың паразиттері. Жеміс көбелектеріне қарсы Mastrus ridens энтомофагы анықталды. 


«« | »»
Соңғы жаңалықтар