Қазақстан ғылымы

БАЛЫҚТЫ ҚОРҒАУ ҮШІН ТИІМДІ ГИДРОАКУСТИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛҒЫ ӘЗІРЛЕНУДЕ

13.03.2023

1170



Балық шаруашылығы – азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, жаңа жұмыс орындарын ашу, өңірлерде гүлденген экономикалық ахуалды құру тұрғысынан айтарлықтай әлеуеті бар Қазақстан экономикасының перспективалық саласының бірі. 
Отандық Балық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығының ғалымдары еліміздің балық ресурстарын сақтауға және арттыруға, оларды пайдаланудың жаңа мүмкіндіктерін ашуға бар күшін салуда. 

Ірі су қоймаларындағы балық қорын сақтаудың күрделі мәселелерінің бірі – балық пен жас балықтардың ірі ГЭС пен су қоймаларының су төгетін арналарына түсуінен қорғауды қамтамасыз ету. Ірі су торабының су шығару құрылыстары ағызылатын судың ультра жоғары (500 м3/с дейін) көлемімен сипатталады. Бұл кезде су шығаратын жолдың алдындағы үлкен аумақта күшті ағыс пайда болады, ол балық пен оның шабақтарын су шығаратын жол арқылы тартады. Мұнда балықты қорғаудың дәстүрлі түрлері суқашыртқының жоғары көлемінің төтенше жағдайларына байланысты аз қолданылады. 

БШ ҒӨО ғалымдары ірі ГЭС бөгендері мен су қоймаларының суқашырғыларында балықтарды тиімді қорғай алатын, балық қорғауға негізделген жылжымалы әрі жоғары қарқынды акустикалық балық қорғау құрылғыларының жаңа тәсілдерін әзірлеуде.  
Жобалық, конфигурациялау және жұмыс режимі су қоймасының гидрологиялық және ихтиологиялық жағдайларын және Батыс Қазақстан облысындағы Орал-Көшім суару-суландыру жүйесіне арналған су қоймаларының Киров су қоймасындағы бөгендердің су төгетін жерін зерттеп, алынған деректерді пайдалану арқылы жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысының үлгісі әзірленуде. 

Гидрологиялық зерттеулер барысында су қоймасының акваториясында және бөгеттің су төгетін жерінде тереңдіктің 75 өлшемі және ток жылдамдығының 85 өлшемі жүргізілді. Ихтиологиялық зерттеулер барысында 10 ғылыми аулау жұмыстары жүргізіліп, балықтардың шоғырлануы мен көшу жолдары белгіленді. Ихтиофаунаның түрін, жасын және өлшем-салмақ құрамын анықтау үшін балықтың 320 үлгісі алынды. Құртшабақтардың шоғырлануын, миграциясын және төменгі ағысты анықтау үшін Русс шеңберінен ерте пайда болатын жас балықтың 20 сынама және ювенильді сүйреткіштердің кешірек пайда болатын жас балықтың 10 сынамасы алынды. Зерттеу нәтижесінде бастапқы гидрологиялық және ихтиологиялық мәліметтер алынды.

2022 жылы жобамен айналысып жатқан команда балықтар мен құртшабақтардың ірі ГЭС бөгеттері мен су қоймаларының ағызғыштарына түсуінен тиімді қорғау үшін белсенді жылжымалы балық қорғау құрылғысының жобасын әзірлеп, прототипін жасады.
Балық қорғау құрылғысының бұл түрін су және ауыл шаруашылығы саласында, ірі су электр станциялары мен су қоймаларында, жас балықтардың қауіпсіздігін жақсарту үшін қолдануға болады. Қолданыстағы Қазақстан Республикасының Су кодексіне сәйкес БҚҚ (балық қорғау құрылғысы) жоқ су алғыштарды пайдалануға жол берілмейді. Бұл әзірлеме ірі СЭС-тер мен су қоймаларының бөгеттерін (мысалы, Ертіс өзеніндегі ГЭС каскады, Қапшағай ГЭС-і, Ақтөбе теңізінің бөгеттері, Шардара, Орал-Көшім суару-суландыру жүйесі су қоймалары, т.б.) отандық тиімді БҚҚ-мен қамтамасыз етуге бағытталған. 

Ғылыми жоба: ЖТН АР09058066 «Балықтарды және құртшабақтарды ірі гидроэлектрлік бөгеттер мен су қоймаларының ағызғыштарына түсуден қорғау үшін белсенді жылжымалы гидроакустикалық балық қорғау құрылғысын әзірлеу». 

Ғылыми жетекшісі Артур Түменов Насибуллаұлы, PhD докторы, ҚР БШ ҒӨО Батыс Қазақстан филиалының директоры. 

«« | »»
Соңғы жаңалықтар