Әлемдегі ғылым

Қазақстанның эндемикалық сағызды өсімдіктерін биотехнологиялық жағынан жетілдіру қолға алынбақ

03.08.2023

698


Суретте: Scorzonera tau-saghyz тамыры мен жер асты сабағының сынған жерінде түзілген латекс. 

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ зерттеушілері Қазақстандағы эндемикалық сағызды өсімдіктерді биотехнологиялық жетілдіру бағдарламасын жүзеге асыруда. 

Қазіргі уақытта әлемде табиғи каучукқа сұраныстың артуы байқалады. Халықаралық каучук жөніндегі зерттеу тобының (IRSG) есебіне сәйкес, 2018 жылы табиғи каучукты тұтыну әлемде 13,8 миллион тоннаны құраған. Оны қолдану жыл сайын артып келеді. Табиғи сағызға әлемдік сұраныстың артуына қарай зерттеушілер табиғи каучуктың балама көздерін іздеуге кірісті. 

1930 жылдардан бері Оңтүстік Қазақстанның тау жоталары (Қаратау жотасы) теңдесі жоқ сағызды өсімдік – тау-сағызы өсімдігімен (Scorzonera tau-saghyz Lipsch. et Bosse) танымал. Тау-сағыз – құрғақ тамырларында 40%-ға дейін каучук жинақтауға қабілетті, сапасы жағынан гевея каучугінен (H. brasiliensis) кем түспейтін және ғылыми әлемде іс жүзінде зерттелмеген Қазақстанның эндемигі болып табылады. 
Тау-сағызы табиғи каучукты синтездеу және сақтау қабілетіне қарай Қазақстан үшін стратегиялық өсімдікке айналуы мүмкін.
Бүгінгі таңда клондау арқылы тау-сағызды көбейту жоғары сапалы екпе материалды көбейтуге бағытталған мүлде жаңа технологиялық әдіс болып отыр. Бұл технология осы сирек кездесетін және жойылып кетуге шақ тұрған сағызды өсімдік түрін жылдам көбейтудің тиімді әдісі болмақ. Сондай-ақ ол еңбек сыйымдылығына, генофонының шектеулі болуына және зарарсыздандырылған тұқым материалының жоғары шығымдылығына байланысты дәстүрлі өсіру әдістерінің балама көзі болып табылады. Қазіргі уақытта қоңыржай белдеуде өсетін тау-сағыз, көк-сағыз, қырым-сағыз сияқты сағызды өсімдіктер өнеркәсіптік қолданыста қызығушылық тудыруда.   

Клондық микрокөбею – вегетативті көбею әдістерінің бірі, ол өсімдік жасушасының өзіне тән тотипотенттігін жүзеге асыру қабілетіне негізделген.

Сондай-ақ өсімдіктердің регенерациясының тиімді әдісі трансгенді технологияларды қолдану арқылы дақылдарды жақсартуға ықпал ететін соматикалық эмбриогенез болып табылады. 

Жобаны жүзеге асыру барысында ғалымдар Қаратау мемлекеттік табиғи қорығы аумағындағы Қаратау тауларында экспедициялық жұмыстар жүргізіп, тау-сағыздың жабайы түрлерінің тұқымдарын іріктеді. 

S.tau-saghyz транскриптомдарының деректер базасы белгілі RALFL1 (Rapid Alkalinization Factor like protein) T.kok-saghyz (MG872314,) тізбегі арқылы скринингтен өтті. Нәтижесінде TR112337 толық метражды транскрипт анықталды, ол T. kok-saghyz RALFL1-ге 86% реттілік сәйкестігін көрсетті.
S.tau-saghyz шорлануының агробактериалды трансформациясы өндірілді. Трансформация гигромицині бар селективті ортаның көмегімен тексерілді. Қайта қалпына келтірілген өсімдіктер сәтті трансформацияланған каллустан алынды.





«« | »»
Соңғы жаңалықтар