Қазақстан ғалымдарының сейсмикалық қауіпсіздік саласындағы инновациялық әзірлемелері
Ө. Жолдасбеков атындағы Механика және машинатану институтының ғалымдарының инновациялық әзірлемесі жер сілкінісінің жойқын зардаптарын барынша азайтуға қабілетті.
Ғалымдар жер сілкінісінің ғимараттар мен құрылыстарға әсерін азайту үшін сейсмикалық қорғаныстың домалау тірегін жобалаудың математикалық үлгісін әзірледі. Осыған ұқсас технологиялар бүгінде Жапонияда кеңінен қолданылады.
Қазақстан үшін, әсіресе Алматы қаласы үшін ғимараттарды сейсмикалық күшейту өте өзекті мәселе екені белгілі. Жақында Түркияда болған жойқын жер сілкінісі көптеген құрбандарды болдырмау үшін төтенше жағдайларға дайын болу керектігін көрсетті. Жүйелік талдау және ғимараттар мен құрылыстардың сейсмикалық төзімділігін қамтамасыз ету қауіпсіздік және адамдардың өмірін қорғау саясатының құрамдас бөлігі болып табылады.
Құрылыстардың сейсмикалық талдауы дегеніміз, ғимараттар мен құрылыстардың жер сілкінісі әсерінен болатын сейсмикалық жүктемелерге төтеп беру қабілетін зерттеу және бағалау процесі. Талдау нығайту және қорғау жұмыстарына қажетті шараларды қабылдауға мүмкіндік беретін ғимарат құрылымындағы осал тұстарын және ықтимал проблемаларды анықтауға көмектеседі. Оған арнайы материалдар мен технологияларды пайдалану, икемді және тұрақты жүйелерді жобалау және құрылыс нормалары мен стандарттарын қатаң сақтау кіреді.
Ө. Жолдасбеков атындағы Механика және машинатану институтының баспасөз қызметінің хабарлауынша, Қазақстандық үлгіні сынау шеңберінде институт ғалымдары модификациялаған мамандандырылған қондырғы – діріл үстелінде тіректердің тәжірибелік үлгісі жасалып, сынақтан өтті. Сынақ оң нәтижеге ие болды.
Әзірленген математикалық модель жер сілкінісі кезінде тіректердің мінез-құлқын виртуалды модельдеуді жүзеге асыруға, олардың қозғалыс динамикасын мүмкіндігінше дәлірек қайта құруға және дірілді жұмсарту тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді. Бұл зерттеу нәтижелері сейсмикалық төзімділік талаптарын ескере отырып, әрбір нақты құрылыс жобасы үшін тіректердің оңтайлы параметрлерін анықтауға көмектеседі.
Отандық дамудың жаңалығы тіректердің өзінде емес, геометриялық пішінді және тіректердің барлық параметрлерін есептеуге арналған математикалық модельде жатыр. Осылайша, тіректердің пішіні мен сипаттамалары құрылыс жобасының нақты шарттары мен талаптарына байланысты өзгеруі мүмкін. Мысалы, отандық модельде тіректер жұмыртқа тәрізді болса, жапондық тіректер басқа пішінде болуы мүмкін. Дегенмен, әзірленген модель ауытқулардан қорғаудың жоғары дәрежесін қамтамасыз ете отырып, әрбір жоба үшін олардың оңтайлы параметрлерін дәл есептеуге мүмкіндік береді.
Ел аумағының 40%-дан астамы сейсмикалық белсенді, онда 6 миллионға жуық адам тұратынын, өнеркәсіптік әлеуеттің 40%-дан астамы шоғырланғанын, 400-ден астам қалалар мен елді мекендердің орналасқанын ескерсек, ұсынылған инновациялық даму Қазақстан үшін өте өзекті болып табылады. Қазақстандық ғалымдардың зерттеулері қаншалықты сұранысқа ие болатыны алдағы уақытта белгілі болмақ.