Қазақстанда жұмыс қолының жетіспеушілігі байқалуда, бұл проблеманы шешу үшін «елді роботтандыру» жобасы жүзеге асырылмақ. Nazarbayev University Research and Innovation System бас директоры Қанат Байғарин осындай қызықты пікір айтты. Ол сондай-ақ бүгінде Назарбаев Университетіне шетелде жүрген көптеген қазақ ғалымдары шақырылып жатқандығын хабарлады. Олар өздерімен бірге озық ойларды, жоғарғы технологияларды әкелуде.
– Бүгінде ғылым интер­нацио­нал­­ды, – деді Қ.Байғарин. – Сон­дық­­тан Назарбаев университетіне шет­елдік ғалымдар да көптеп тар­тылу­да. Олар біздің ғылым ордамыз­да, Астанада өздерін бөтен сезін­бей­ді. Бұл инновацияны ендірудегі өте маңыз­д­ы фактор. Қазіргі кезде НУ-дағы 300-дей профессордың 90 пайыз­­дайы – шетелдіктер. Бұл – ака­­демиялық процеске қатысу­шы­лар. Ал ғылыми орта­лық­та­рында 160-қа жуық ғалым жұмыс жасайды, оның көбі «болашақ­тық­тар». Сон­дай-ақ өзіміздің қандас ға­­­лым­дар­дың да елге қайтуына үл­кен мән бе­­рілуде.
Оның айтуынша, тек 90-ғана емес, 80-жылдары да көптеген жас та, жасампаз ғалымдар шетелге кетіп қал­ды. Соңғы 20 жыл ішінде олар әлем­дік жетекші елдерде бейімделіп қа­на қоймай, жетістіктерімен таны­лып, көзге түсті. Бұл ғалымдардың тә­лім-тәжірибесі өте құнды: олар өз­дері үшін мүлдем бөтен болған на­рықтық, қатаң бәсекелестік ор­та­да аман қалып қана қоймай, ілгері озу­дың жолдарын меңгерді. Бүгінде олар­дың ақыл-ойлары толысқан, ен­ді тұтас мемлекетті қалай дамы­тып, жаһандық дәрежеде алға шы­ғару­дың амал-тәсілдерін біледі.
Қ.Байғарин Қазақстанда ғылым мен инновацияны дамытуға сал­мақ­ты көңіл бөлініп отырғандығын, қар­­жыландыру көлемі мен қолдау арт­қандығын айтады: «Елбасының ті­келей тапсырмасымен, отандық ға­лымдар мен өнертапқыштарға өз­дерін нарық жағдайында жақсы, қа­жетті сезінуі үшін инновациялық грант­тар берілуде, өз өнертабыстары мен жаңалықтарын өнім түрінде са­та алулары үшін ғылыми парктер мен технопарктер құрылуда, ком­мерцияландыру кеңселері ашылуда. Бұл іске Астанадағы Назарбаев уни­верситеті, Технологиялық даму жө­ніндегі ұлттық агенттік, Алма­ты­да­ғы инновациялық технологиялар паркі жұмылдырылуда. Интел­лек­туал­дық-инновациялық кластерлер осы­лар­дың айналасында өркендейді».
Қазақстан, оның айтуынша, қазіргі уақытта тамаша әрі тап­тырмас әзірлеме-өнертабыстары, озық ғылыми идеясы бар ға­лым­дардың өз өнімімен нарыққа шығуы үшін қолайлы «баспалдақ» түзуде.
«Елімізде мұндай адамдар мил­лионерге, зауыт-өндіріс қо­жа­йынына, компания дирек­то­рына айнала алады, оған қажетті жағ­дай түзілген. Технологиялық даму жөніндегі агенттік, Білім және ғылым министрлігі, тіпті әрбір ұлт­тық компания оларға өз сала­лары бойынша миллиондаған қаржымен қолдау көрсетеді, жол-жобасын көрсетеді, жөн-жосы­ғын үйретеді. Дегенмен тос­қа­уыл­даушы бір жайт бар: Қа­зақ­стан нарығында ин­новация мен ғы­лыми әзірлемелерге сұраныс әлі де аз. Өйткені ондаған жылдар бойы біз «ғылыми сиымды­лық­ты», инновациялық өнімдерді сырттан импорттауға бой үйрет­тік. Тиісінше, ондай нарық өз ішімізде болмады» дейді Қанат Байғарин.
Сондықтан қандай да бір өнер­табысты, ғылыми идеяны қар­жыландыру туралы мәселе қа­рал­ғанда, оның қаншалықты экспортқа бағдарланғандығына назар аударуға тура келеді. «Экспорттық әлеуеті жоғары бол­ғаны жөн. Ең алдымен, Қы­тай, Ресей, Орталық Азия на­ры­ғындағы сұранысқа қараймыз. Сонда ғана ғылыми-инно­ва­циялық өнім нарықтық тұрғыдан тиімді болады. Біз «Назарбаев Университетінде» ғылыми әзір­лемені нарыққа шығару жол­дарын модельдеп шықтық. Қазір біздегі пи­лоттық технопаркте 7 ғылыми жоба бойынша жұмыс жүр­гізуде».
Жалпы, «Назарбаев Уни­вер­си­тетінде» 200-дей жоба зерт­телуде екен. Солардың ішінен ком­мерция­ландыру кеңсесі нарықта сұранысқа ие болуы мүмкін 32-сін іріктеп алған. Кейін АҚШ-тағы тәуелсіз эксперттер қарап, коммерцияландыру тұр­ғысынан сараптама жүргізген соң, жетеуі ілгері озған. Бұл жобалар қазір патенттелу үстінде көрінеді.
Мұның сыртында жақында университеттен тыс, басқа жер­лер­ден де өнертабыстар мен ғы­лыми әзірлемелерді іріктеу бастау алмақ. Бүгінгі таңда оның крите­рийлері жасалуда делінді.
Қ.Байғарин бір инновациялық жобаға тоқталды: «Біз әртүрлі химиялық, биологиялық реак­тив­тердің 90 пайызын, сондай-ақ оның құрал-жабдықтарын да тегіс дерлік шетелден сатып ала­мыз. Осыған байланысты біз бір жоба аясында «пептидтер өн­дірісін» құрудамыз. Соның арқа­сында ғылыми сынақтар үшін қа­жетті, сырттан импортталып кел­ген осы элементтерді енді тек өзіміз шығарамыз. Осылайша, біз өз ғалымдарымыздың мұқтаж­дығын өтеуге, «импорт алмас­ты­руға» кірістік».
Тағы бір жоба – «роботизация». Қазақстан – ұшқан құстың қанаты талатын ұлан-ғайыр жері бар мем­лекет. Халқы небары – 17 миллион. «Сол себепті мұнда еш даусыз, роботты техника, авто­маттандыру саласына күш салуға тиіспіз. Бізде бойында күші мол қаншама адам шлагбаумдар жанында тұрады, әлденені кү­зетеді. Еңбекке жарамды аза­маттардың 10 пайызы күзет қыз­метіне тартылған. Бүгінде оның барлығын автомат жасайды. Демек, «елімізді роботтандыру» – басымдық деп санаймыз! Өйткені шекарамыз да ұзын, шекарашымен қамту қиын. Оны «машина» кө­мегімен күзетуге болады. Сондықтан бізге амер­и­калық белді профессор ғалым келді, ол бірнеше жобаны жүзеге асыруда. Мәселен, күрделі, қауіпті өн­ді­ріс­терде өз бетімен қызмет атқаратын «автоматты қолды» түзуде» деді Қанат Байғарин.
Жақын уақытта бұл инно­ва­цияларға қазақстандықтар куә болуға тиіс.
Авторы: Айхан ШӘРІП

Дереккөзі: http://www.aikyn.kz