С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетінің ғалымдары математикалық модельдеу арқылы Солтүстік Қазақстанның құрғақ жағдайында жаздық жұмсақ бидайдың құрғақшылыққа төзімділігін арттырудың бейімдеу әдістерін жасауда. 

Бұл әдістер дәстүрлі тәсілмен салыстырғанда көптеген балама шешімдерді талдауды және оңтайлы агротехнологияларды таңдауды айтарлықтай жеңілдетуге мүмкіндік бермек. 

Қазіргі уақытта ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің өндірістік процесінің қолданбалы динамикалық үлгілері өсімдік өсірудің дәстүрлі тәжірибесіне заманауи жоғары технологиялық технологияларды енгізудің маңызды құралы болып табылады. 

С. Сейфуллин атындағы ҚазАЗУ баспасөз қызметі Орталық және Солтүстік Қазақстандағы дәнді дақылдар өнімділігінің төмендігіне қатал континенттік және құрғақ климаты себеп болып отырғанын жазады. Әсіресе соңғы 10 жылда бұл аймақта климаттың өзгеруіне байланысты өнім алу азайған. Ылғалдың жетіспеушілігі жаздық бидайдың өнімділігін арттырудың негізгі шектеуші факторы болып табылады. 

Ғалымдар ғылыми жобаны жүзеге асыру барысында молекулярлық-генетикалық бағалау негізінде жаздық жұмсақ бидай сорттарының құрғақшылыққа төзімділігіне зерттелетін факторлардың әсері анықталып, оны қолдану бойынша ұсыныстар берген. Солтүстік және Орталық Қазақстанның топырақ-климаттық жағдайларын ескере отырып, құрғақшылыққа төзімділік пен өнімділікті арттыруға ықпал ететін жаздық жұмсақ бидай тұқымдарын егіс алдында микроэлементтермен өңдеудің оңтайлы технологиялық параметрлері анықталған. Математикалық модельдеуді қолдана отырып, Солтүстік Қазақстанның қуаңшылық жағдайында жаздық жұмсақ бидайдың өнімділігіне жер бетін өңдеудің агротехнологиялық әдістерінің оңтайлы элементтері белгіленді. Солтүстік және Орталық Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық аймақтары үшін математикалық модельдеу негізінде жаздық жұмсақ бидайдың құрғақшылыққа төзімді сортының моделі жасалған.

Осылайша, маркерлерді (TaLTP, TaPARG, TaPPH) қолдану арқылы жаздық жұмсақ бидай сорттарын генотиптеу нәтижесінде 2 сорт анықталды («Таймас» – Қазақстан Республикасы А.И. Бараев атындағы ауыл шаруашылығы ғылыми орталығының оригинаторы; «Гранни» – құрғақшылыққа төзімді Zaatbau Linze e Gen, Австралияның бастамашысы). 

Нан бидайының онтогенезінің бастапқы кезеңдерінде құрғақшылыққа төзімділігін зерттеу кезінде 15 мг/л мөлшерінде цинк микроэлементін прайминг ретінде пайдаланған кезде табиғи және стресстік жағдайларда өскіннің құрғақшылыққа төзімділік индексінің жоғарылауы байқалды.

Зерттеу нәтижелері бойынша Орталық Қазақстан жағдайында Таймас сортының максималды өнімділігі – 27,98 ц/га, Гранни сорты бойынша – 31,44 ц/га микроэлементтермен өңдеу және вегетациялық кезеңде топырақты өңдеу арқылы алынған, бұл бақылау өнімділігі сәйкесінше 9,88-11,68 ц/га көрсеткішінен асып түседі.  

Жаздық бидайдың шығымдылығына факторлардың ықпалын дисперсиялық талдау сорттардың құрғақшылыққа төзімділік деңгейі қазіргі ауа райы жағдайларының әсерінен 54,15%-ға, сорттардың әсерінен 21,8%-ға, микроэлементтерді өңдеу арқылы 8,75%-ға және өсімдіктердің вегетациялық кезеңдерінде топырақты өңдеу арқылы 5,3%-ға өскенін көрсетті.